Leczenie lęków

Rozpoznanie zaburzeń lękowych

Lęk występujący w uzasadnionych sytuacjach jest emocją, która jest przydatna w życiu, a czasem nawet konieczna do przetrwania. Strach uruchamia mechanizmy obronne w momentach zagrożenia – np. podczas pożaru lub napadu. A w małym nasileniu pomaga radzić sobie z trudnymi sytuacjami występującymi na co dzień – np. w czasie nauki przed egzaminem, w chwili napięcia w szkole lub pracy. Zdrowy, naturalny lęk ustępuje wtedy, gdy wyzwalający go bodziec zniknął lub został przezwyciężony.

W zaburzeniach lękowych sytuacja wygląda zupełnie inaczej:

• lęk nie ma logicznego, racjonalnego uzasadnienia,
• strach jest nieproporcjonalny do zagrożenia,
• fobia dotyczy również zwykłych, codziennych sytuacji,
• lęk przekształca się w przerażenie, a czasem nawet w panikę czy histerię,
• uczucie lęku występuje bardzo często,
• emocja jest tak intensywna, że utrudnia codzienne funkcjonowanie oraz obniża jakość życia.

Rodzaje zaburzeń lękowych

Zgodnie z obowiązującymi obecnie kryteriami diagnostycznymi wyróżnia się następujące zaburzenia lękowe:

• zaburzenie z napadami paniki,
• agorafobia,
• fobia swoista,
• fobia społeczna,
• zaburzenie lękowe uogólnione.

Zaburzenie z napadami paniki

Pacjenci z tym zaburzeniem doświadczają powtarzających się, krótkotrwałych i nagłych epizodów intensywnego lęku, któremu towarzyszą objawy somatyczne takie jak:

• krótki oddech lub poczucie duszenia się,
• kołatanie serca,
• zawroty głowy,
• drżenie lub dygotanie,
• nadmierne pocenie się,
• nudności lub problemy żołądkowe,
• poczucie mrowienia w rękach i/lub stopach.

Tego rodzaju epizodom lękowym może towarzyszyć poczucie nierzeczywistości, strach przed śmiercią, popadnięciem w obłęd lub utratą panowania nad sobą.

Aby zdiagnozować zaburzenie z napadami paniki, muszą wystąpić następujące warunki:

• co najmniej 2 napady paniki,
• trwające miesiąc lub dłużej zamartwianie się możliwością wystąpienia kolejnego napadu paniki.

Agorafobia

Pacjenci cierpiący na agorafobię unikają sytuacji, w których mogą mieć problemy z uzyskaniem pomocy, jeśli poczują lęk. Obawiają się przebywania w miejscach, z których trudno byłoby im uciec w razie pojawienia się strachu. Wystrzegają się lokalizacji, gdzie ewentualny napad paniki narażałby ich na trudne lub żenujące przeżycia.

Charakterystycznym zachowaniem osób z agorafobią jest unikanie m.in.:

• zatłoczonych miejsc publicznych, np. barów i sklepów,
• miejsc zamkniętych lub ograniczonych przestrzennie, np. tuneli, mostów, a nawet fotela u dentysty,
• korzystania ze środków transportu publicznego, np. pociągów, samolotów, autobusów czy metra,
• przebywania samemu w domu.

Fobia swoista

Osoby zmagające się z tym zaburzeniem obawiają się konkretnych przedmiotów lub sytuacji. Do najczęstszych fobii swoistych należą fobie przed: zwierzętami, burzami, wysoko położonymi miejscami, krwią, samolotami, zamkniętymi pomieszczeniami oraz sytuacjami, które mogą prowadzić do wymiotów, zadławienia lub rozwoju jakiejś choroby.

Fobia społeczna

Fobia społeczna jest jednym z bardziej rozpowszechnionych zaburzeń lękowych. Jest to strach przed negatywną oceną. Pacjenci obawiają się być nazwani głupimi, żenującymi czy niezdarnymi. Lęk towarzyszy im w sytuacjach, w których mogą być uważnie obserwowani przez innych. A zatem strach dopada ich w czasie wystąpień publicznych, pisania w obecności innych osób, a nawet jedzenia i picia w miejscach publicznych.

Z fobią społeczną często współwystępują objawy fizyczne takie jak rumieńce, chrypka, drżenie czy pocenie się. Atakom lęku mogą też towarzyszyć – podobnie jak w agorafobii – napady paniki.

Choć lęki tego typu występują bardzo często, to diagnozę fobii społecznej stawia się tylko w części przypadków. Dzieje się to wtedy, gdy lęk przeszkadza w życiu zawodowym, w aktywności społecznej, w budowaniu i utrzymywaniu relacji oraz/lub gdy lęk wywołuje dotkliwe dolegliwości psychiczne.

Zaburzenie lękowe uogólnione

Uogólnione zaburzenie lękowe diagnozuje się, gdy:

• lęk jest przewlekły i utrzymuje się co najmniej 6 miesięcy, ale nie towarzyszą mu napady paniki, fobie czy obsesje,
• lęk i zaniepokojenie dotyczą co najmniej 2 stresujących sfer życiowych (np. finanse, relacje, zdrowie, praca, nauka) i występują przez większość dni w okresie 6 miesięcy,
• intensywność oraz częstotliwość zamartwiania się są niewspółmierne do rzeczywistego prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń budzących strach.

Osoby, które zmagają się z uogólnionym zaburzeniem lękowym, zwykle mają dużo zmartwień oraz poświęcają im mnóstwo czasu. A to z kolei prowadzi do pojawienia się dolegliwości fizycznych oraz psychicznych: napięcia mięśni, męczliwości, nerwowości, drażliwości, słabej koncentracji i bezsenności.

Leczenie lęków

Leczenie lęków może przybierać formę farmakoterapii lub psychoterapii. Wybór konkretnej metody zależy od preferencji pacjenta oraz dostępności leczenia.

Badania naukowe wskazują, że terapia poznawczo-behawioralna jest najskuteczniejsza spośród wszystkich interwencji psychospołecznych. Ale metoda ta jest zalecana nie tylko ze względu na jej efektywność, ale też z powodu trwałości uzyskiwanych rezultatów (zob. NICE 2004).

Zobacz też: terapia indywidualna >

Źródła:

Bourne E.J., Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
Morrison J., DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2016.
www.nice.org.uk