Lęk o zdrowie – gdy nic Ci nie dolega, ale boisz się, że dopadła Cię choroba
Czy dopadł Cię lęk o zdrowie?
Szczerze odpowiedz na poniższe pytania.
- Czy zdarza Ci się częste i dokładne przyglądanie się swojemu ciału?
- Czy przysłuchujesz się uważnie biciu swojego serca w oczekiwaniu na choćby najmniejszą nieregularność?
- Czy jesteś w stanie zauważyć nawet niewielkie zaczerwienienie, znamię czy wypukłość na skórze?
- Czy każdy ból jest dla Ciebie sygnałem, że coś złego dzieje się w Twoim organizmie?
- Czy myśli na temat Twojego zdrowia pochłaniają dużo czasu i energii oraz wywołują niepokój i lęk?
- Czy często chodzisz do lekarza i wykonujesz wiele badań diagnostycznych, a na koniec dowiadujesz się, że nic Ci nie jest?
- A może przeciwnie – unikasz lekarzy, przychodni i szpitali, ponieważ obawiasz się usłyszeć, że masz rację i chorujesz na coś poważnego?
- Czy często wchodzisz na strony lub fora internetowe poświęcone medycynie, by sprawdzić objawy, które u siebie zauważasz?
- Czy nie możesz pozbyć się przekonania, że jesteś poważnie chory?
- Czy często szukasz u swoich bliskich i przyjaciół pocieszenia oraz zapewnienia, że na pewno nie jesteś poważnie chory?
Jeśli na większość powyższych pytań odpowiedziałeś twierdząco, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że rozwinęło się u Ciebie zaburzenie zwane lękiem o zdrowie.
Rozpoznanie lęku o zdrowie
Według najnowszej klasyfikacji zaburzeń psychicznych, lęk o zdrowie (DSM-V) można zdiagnozować, gdy są spełnione poniższe kryteria:
A. Występuje obsesyjne przeświadczenie, że choruje się lub w przyszłości zachoruje się na poważną chorobę.
B. Objawy somatyczne choroby nie występują lub są słabo nasilone. A jeśli u pacjenta jest zdiagnozowana jakaś choroba lub pacjent znajduje się w grupie ryzyka zachorowania (np. ze względu na historię rodzinną), to występuje obsesyjne zaaferowanie tą chorobą – jest przesadzone i nieadekwatne do obiektywnie występujących objawów.
C. Występuje duże nasilenie lęku o zdrowie, co skutkuje nadmiernym przejmowaniem się sygnałami, które mogą wskazywać na chorobę.
D. Wiele zachowań jest skupionych wokół tematu zdrowia i choroby (np. obsesyjne sprawdzanie ciała w poszukiwaniu objawów choroby) lub występuje nieadaptacyjne unikanie sytuacji, przedmiotów, osób oraz miejsc związanych z chorobą (np. unikanie wizyt u lekarza, szpitali, sklepów medycznych).
E. Obsesyjne przeświadczenie o zachorowaniu występuje od co najmniej 6 miesięcy, przy czym nazwa i objawy choroby mogą zmieniać się w ciągu tego czasu.
F. Obsesyjnego przeświadczenia o zachorowaniu nie można wytłumaczyć żadnym innym zaburzeniem.
Cykl lęku o zdrowie
W wypadku lęku o zdrowie można zaobserwować powtarzający się cykl objawów, który zazwyczaj obejmuje 4 kolejne fazy.
A – ZDARZENIE AKTYWUJĄCE
Pojawia się bodziec, który zostaje zauważony przez chorego (np. ból pewnej części ciała, znamię, dyskomfort w żołądku, film na temat choroby nowotworowej lub nawet rozmowa ze znajomym o jego chorobach).
B – BŁĘDNE PRZEKONANIE
Zauważony bodziec zostaje błędnie zinterpretowany, zwykle przez pryzmat zniekształceń poznawczych (np. „każdy nieprzyjemny impuls płynący z ciała jest oznaką choroby, najczęściej poważnej choroby”).
C – KONSEKWENCJE EMOCJONALNE: LĘK, WĄTPLIWOŚCI I OBAWY
Następujące po sobie zdarzenie aktywujące A oraz błędne przekonanie B skutkują silną reakcją emocjonalną w postaci lęku, przerażenia, wątpliwości i obaw. Reakcja ta z kolei powoduje, iż powstaje bardzo silny impuls do wykonania pewnego rytuału.
D – RYTUAŁ NEUTRALIZUJĄCY LUB UNIKANIE
Ponieważ trudno jest wytrzymać silne i nieprzyjemne uczucia, takie jak lęk i przerażenie, to automatycznie pojawia się impuls do wykonania pewnej czynności (np. pójście do lekarza, poszukanie informacji o objawach, obsesyjne sprawdzanie ciała) lub uniknięcia pewnej czynności, miejsca lub rzeczy (np. uniknięcie pójścia do lekarza, omijanie z daleka szpitali i przychodni, pozbycie się wszystkich rzeczy związanych z chorobą, m.in. strzykawek czy fiolek z lekami).
Zwykle rytuał neutralizujący obniża lęk na pewien czas. Gdy jednak chwilowa ulga zniknie, cały cykl zaczyna się od nowa.
Leczenie lęku o zdrowie
Powtarzające się cykle bodźców, błędnych przekonań, lęku i rytuałów neutralizujących są niezwykle wyczerpujące zarówno dla samego chorego, jak i dla jego bliskich. Czasem aż trudno zrozumieć, jak to możliwe, że racjonalna i logicznie myśląca osoba, która świetnie radzi sobie w innych sytuacjach życiowych, nagle zostaje obezwładniona przez irracjonalne obawy i nieuzasadniony lęk. Często sami chorzy nie są w stanie tego pojąć – nie rozumieją, co się z nimi dzieje i dlaczego nie mogą nad sobą zapanować.
Jeśli pojawia się taka sytuacja, to należy pamiętać, iż lęk o zdrowie jest zaburzeniem, które można i powinno się leczyć. Dostępne są środki farmakologiczne, których regularne zażywanie pomaga zmniejszyć nasilenie objawów. Istnieją też metody psychoterapii, których skuteczność w leczeniu lęku o zdrowie została udowodniona naukowo (Patricia Van Oppen, Else De Haan, Anton J.L.M. Van Balkom, Philip Spinhoven, Kees Hoogduin, Richard Van Dyck i in., 1995; Nakao T., Nakagawa A., Yoshiura T., Nakatani E. i in., 2005).
Niezwykle pozytywne efekty przynosi terapia poznawczo-behawioralna. W wypadku leczenia lęku o zdrowie polega ona na kontrolowanej ekspozycji pacjenta na sytuacje lękowe i stopniowym wygaszaniu niepożądanych reakcji. Pozwala znacząco zmniejszyć nasilenie obsesyjnych myśli oraz zachowań, a przy tym odczuwanego lęku i dyskomfortu. W konsekwencji prowadzi to do znaczącej poprawy jakości życia.
Zobacz też: terapia indywidualna >
Źródła:
Franklin M.E., Abramowitz J.S., Kozak M.J., Levitt J.T., Foa E.B., Effectiveness of exposure and ritual prevention for obsessive-compulsive disorder: Randomized compared with nonrandomized Samales, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, vol 68(4)/2000: 294–602.
Patricia Van Oppen, Else De Haan, Anton J.L.M. Van Balkom, Philip Spinhoven, Kees Hoogduin, Richard Van Dyck, Cognitive therapy and exposure in vivo in the treatment of obsessive compulsive disorder, „Behaviour Research and Therapy”, vol 33(4)/1995: 379–390.
Nakao T., Nakagawa A., Yoshiura T., Nakatani E., Nabeyama M., Yoshizato C., Kudoh A., Tada K., Yoshioka K., Kawamoto M., Togao O., Kanba S., Brain activation of patients with obsessive-compulsive disorder during neuropsychological and symptom provocation tasks before and after symptom improvement: A functional magnetic resonance imaging study, „Biological Psychiatry”, vol 57(8)/2005: 901–910.
Leczenie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego
Odczuwasz niepokojące zmiany nastroju? Zdarzają Ci się okresy przygnębienia, które po jakimś czasie przechodzą w fazy euforii? Zauważasz przejścia od poczucia, że nic Ci się nie chce, do przekonania, że możesz zrobić i osiągnąć wszystko? Jeśli tak, to być może zmagasz się z zaburzeniem dwubiegunowym, dawniej zwanym psychozą maniakalno-depresyjną.
Samodzielne leczenie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego nie jest łatwe. By skutecznie poradzić sobie z chorobą, warto skorzystać z pomocy doświadczonego psychologa.
Zapraszamy do Centrum Terapii Poznawczo-Behawioralnej i Terapii Schematów „Mind Works” w Krakowie, gdzie wszystkie terapie prowadzą certyfikowani psycholodzy i psychoterapeuci.
Rozpoznanie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego
Zaburzenie dwubiegunowe to specyficzna postać zaburzenia nastroju. W przebiegu choroby pojawiają się zarówno objawy depresji, jak i stanu przeciwnego, czyli manii. W czasie epizodu depresji pojawia się smutek, przygnębienie oraz poczucie beznadziei. Cechami charakterystycznymi manii są natomiast nadmierna aktywność, poczucie wszechogarniającej radości i/lub złości oraz wrażenie, że można zrobić i osiągnąć wszystko. Z tych dwóch stanów zazwyczaj tylko depresja jest uznawana przez pacjenta za stan chorobowy.
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe jest diagnozowane w czasie badania przez lekarza psychiatrę lub psychologa. Podstawą do wystawienia diagnozy są dane zebranie w czasie dokładnego wywiadu z pacjentem i jego rodziną na temat przebiegu oraz obecnego obrazu choroby.
Chorobę afektywną dwubiegunową stwierdza się, gdy w życiu chorego zdarzyły się epizody depresji oraz co najmniej jeden epizod patologicznie podwyższonego nastroju.
Symptomy zaburzenia afektywnego dwubiegunowego
W przebiegu zaburzenia dwubiegunowego mogą wystąpić cztery różne obrazy choroby, które charakteryzują się odrębnymi symptomami:
- epizod manii,
- epizod hipomanii,
- epizod depresji,
- epizod mieszany.
Epizod manii
Manię cechuje występowanie podwyższonego lub drażliwego nastroju, wyraźnie odbiegającego od normalnego stanu danej osoby. Zmiana samopoczucia w epizodzie manii jest wyraźna, a pobudzenie negatywnie wpływa na funkcjonowanie chorego w codziennych sytuacjach życiowych. Przy czym zmiana nastroju nie wynika z zastosowania substancji psychoaktywnych ani nie jest związana z występowaniem zaburzeń organicznych.
O manii można mówić, gdy przez minimum tydzień występują co najmniej trzy z wymienionych niżej objawów:
- wzmożona aktywność lub niepokój fizyczny,
- zwiększona potrzeba mówienia,
- gonitwa myśli lub subiektywne odczuwanie przyspieszenia procesów myślowych,
- łatwość zmiany planów lub częste zmiany aktywności,
- wzmożona energia seksualna,
- zmniejszona potrzeba snu,
- podwyższona samoocena lub poczucie wyższości,
- zachowanie bezceremonialne lub lekkomyślne, powiązane z niedocenianiem ryzyka (np. nadmierne wydatki, nierozsądne interesy, lekkomyślna jazda samochodem),
- utrata normalnych zahamowań społecznych, która prowadzi do zachowań niedostosowanych do okoliczności.
Epizod hipomanii
Hipomania jest łagodniejszą formą manii. Pacjent deklaruje dobry humor, odczuwa podwyższony nastrój i ma poczucie, że może zrobić więcej niż zwykle. Niestety hipomania często poprzedza wystąpienie epizodu manii lub depresji.
Epizod depresji
Depresję charakteryzują objawy dotyczące sfery myśli, uczuć, zachowań oraz doświadczeń. Chory odczuwa przygnębienie, ma negatywne myśli oraz poczucie beznadziei.
Epizod mieszany
Stan mieszany występuje wtedy, gdy objawy manii przeplatają się z objawami depresji w ciągu jednego dnia. Przez część dnia występuje pobudzenie (jak w manii), a przez pozostały czas chorego ogarnia przygnębienie (jak w depresji).
Przyczyny występowania zaburzenia dwubiegunowego
Obecnie uważa się, że przyczyny zaburzenia dwubiegunowego należy szukać w połączeniu czynników biologicznych, genetycznych oraz psychologicznych.
Leczenie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego
Na leczenie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego składa się farmakoterapia oraz psychoterapia. Dzięki lekom można usunąć lub ograniczyć występowanie ostrych objawów chorobowych. Po osiągnięciu tego stanu należy rozważyć serię sesji psychoterapeutycznych.
Dobre rezultaty daje zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej. Ten rodzaj terapii jest zalecany szczególnie u kobiet w ciąży, które cierpią na depresję w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegowych, a nie powinny przyjmować leków przeciwdepresyjnych (zob. NICE 2006 oraz Agnieszka Popiel, Ewa Pragłowska, Psychoterapia poznawczo-behawioralna – praktyka oparta na badaniach empirycznych, w: „Psychiatria w Praktyce Klinicznej. Tom 2”, nr 3/2009, s. 146–155).
By leczenie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego było skuteczne, sesje z psychoterapeutą powinny obejmować:
- psychoedukację,
- monitorowanie nastroju,
- naukę identyfikowania wczesnych objawów sugerujących początek epizodów chorobowych,
- poszerzenie umiejętności pacjenta o narzędzia radzenia sobie z chorobą.
Rodzaje zaburzeń osobowości
Osoby cierpiące na zaburzenia osobowości mają utrwalone, odmienne od przeciętnej w danym społeczeństwie, cechy charakterologiczne, wzorce postępowania, sposoby myślenia i funkcjonowania. Na podstawie wywiadu, obserwacji oraz testów, psycholog jest w stanie określić, jaki rodzaj zaburzenia występuje w danym przypadku. Na tej podstawie może dobrać odpowiedni sposób leczenia.
Poniżej prezentujemy rodzaje zaburzeń osobowości według DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
Rodzaje zaburzeń osobowości
1. Zaburzenia osobowości typu A (cluster A) – wiązka dziwaczno-ekscentryczna
a) Paranoiczne zaburzenie osobowości (paranoid personality disorder)
Główne cechy: podejrzliwość; wrogość w stosunku do innych; doszukiwanie się oznak nielojalności; niewybaczanie uraz i krzywd; podejrzewanie partnera o zdradę; unikanie mówienia o sobie z obawy przed byciem skrzywdzonym.
b) Schizoidalne zaburzenie osobowości (schizoid personality disorder)
Główne cechy: obojętność; chłód i wycofanie w relacjach interpersonalnych; trudności w przeżywaniu i wyrażaniu emocji; preferencja samotności; czerpanie przyjemności z bardzo niewielu (lub żadnych) czynności; brak zainteresowania sferą seksualną; obojętność zarówno na krytykę, jak i na pochwałę.
c) Schizotypowe zaburzenie osobowości (schizotypal personality disorder)
Główne cechy: reakcje emocjonalne nieadekwatne do sytuacji (np. śmiech na pogrzebie); dziwne aktywności; ekscentryczne zachowania i wygląd; tzw. myślenie magiczne; kwieciste wypowiedzi; ograniczone relacje z innymi ludźmi; podejrzliwość.
2. Zaburzenia osobowości typu B (cluster B) – wiązka dramatyczno-emocjonalna
a) Antyspołeczne zaburzenie osobowości (antisocial personality disorder)
Główne cechy: niepodporządkowanie się normom społecznym i zasadom współżycia społecznego; powtarzające się kłamstwa i oszustwa; zachowania prowadzące do konfliktów z prawem; nieprzejmowanie się bezpieczeństwem swoim i innych osób; brak poczucia winy i wstydu; nieumiejętność empatycznego wczucia się w sytuację innych ludzi.
b) Zaburzenie osobowości z pogranicza, inaczej: borderline (borderline personality disorder)
Główne cechy: zaabsorbowanie realnym bądź wyobrażonym porzuceniem; lęk przed opuszczeniem; chwiejność emocjonalna; niestabilne związki interpersonalne; zachowania impulsywne (szybka jazda samochodem, używki, hazard itp.); uczucie pustki wewnętrznej; niestabilność obrazu samego siebie; intensywna złość lub problemy z kontrolowaniem złości; samookaleczanie się; nawracające myśli, plany, gesty lub próby samobójcze.
c) Histrioniczne zaburzenie osobowości (histrionic personality disorder)
Główne cechy: potrzeba bycia w centrum uwagi; teatralność zachowania; prowokujący wygląd; szybko zmieniające się i bardzo płytkie emocje; przecenianie stopnia zażyłości w związku.
d) Narcystyczne zaburzenie osobowości (narcissistic personality disorder)
Główne cechy: przesadne poczucie własnego znaczenia; arogancja; brak empatii; wykorzystywanie innych; nadwrażliwość na krytykę; przekonanie o własnej wyższości; oczekiwanie dla siebie specjalnych praw i przywilejów; poczucie bycia wyjątkowym oraz wynikające z tego przeświadczenie, że może się przebywać i być zrozumianym tylko przez innych wyjątkowych ludzi (np. o podobnym statusie materialnym lub społecznym).
3. Zaburzenia osobowości typu C (cluster C) – wiązka lękowa
a) Osobowość unikająca (avoidant personality disorder)
Główne cechy: stałe napięcie i niepokój utrzymujące się na wysokim poziomie (szczególnie w sytuacjach społecznych); poczucie bycia nieatrakcyjnym w relacjach z innymi ludźmi; mocno ograniczony styl życia (zawężona strefa komfortu); niechęć do wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi, jeśli nie ma pewności, że jest się lubianym; unikanie sytuacji, miejsc i osób nieznanych, czyli potencjalnie stresujących.
b) Osobowość zależna (dependent personality disorder)
Główne cechy: podporządkowanie swoich potrzeb potrzebom innych; poczucie niekompetencji w wielu aspektach codziennego życia; obawa niepodołania podstawowym obowiązkom w życiu; lęk przed opuszczeniem; trudność w podejmowaniu nawet najprostszych decyzji (na przykład, co zjeść w restauracji, w co się ubrać).
c) Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości (obsessive-compulsive personality disorder)
Główne cechy: zaabsorbowanie szczegółami, regułami, zasadami i dążeniem do perfekcji do tego stopnia, że gubi się sens wykonywanej czynności lub istotnie przedłuża się jej wykonanie; przesadna dbałość o porządek i przestrzeganie norm społecznych; pracoholizm; oczekiwanie, że inni podporządkują się danemu sposobowi działania; sztywność poznawcza i emocjonalna; bardzo wygórowane i sztywne poglądy na temat moralności, przewinień i kar; ograniczone związki z innymi ludźmi.